kepalasekolah.id – Pahami 11 jenis Tembang Macapat, makna, lan paugeranipun (Guru Gatra, Lagu, Wilangan). Warisan budaya Jawa ingkang kebak piwulang urip. Waos sakmeniko!

Paugeran Tembang Macapat

Tembang Macapat iku minangka puisi tradisional Jawa sing penulise kaiket dening paugeran (aturan) sing ketat. Paugeran iki dadi ciri khas tembang macapat:

1. Guru Gatra: Cacahe gatra (larik/baris) saben sapada (satu bait).
2. Guru Wilangan: Cacahe wanda (suku kata) saben sagatra.
3. Guru Lagu: Tibaning swara ing pungkasaning gatra (vokal terakhir ing saben baris).

Jenis Tembang Macapat

Tembang macapat cacahe ana sewelas (11), sing nggambarake perjalanan urip manungsa wiwit saka lair nganti bali menyang Sang Pencipta:

No.	Jenise Tembang	Guru Gatra	Paugeran (Guru Wilangan & Lagu)	Watak
1.	Maskumambang	4	12i, 6a, 8i, 8a	Sedhih, nelangsa (bayi ing jero kandungan)
2.	Mijil	6	10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u	Welas Asih, pitutur (manungsa lair)
3.	Sinom	9	8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a	Grapyak, renyah (masa enom)
4.	Kinanthi	6	8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i	Seneng, asih (masa dituntun)
5.	Asmarandana	7	8i, 8a, 8e/o, 8a, 7a, 8u, 8a	Tresna, sedhih (masa kasmaran)
6.	Gambuh	5	7u, 10u, 12i, 8u, 8o	Kulina, sumanak (jumbuh/cocok)
7.	Dhandhanggula	10	10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a	Luwes, ngresepake (urip mulya)
8.	Durma	7	12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i	Galak, nesu (welas marang liyan)
9.	Pangkur	7	8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i	Sereng, mungkur (menjauhi hawa nafsu)
10.	Megatruh	5	12u, 8i, 8u, 8i, 8o	Sedhih, getun (nyawa megat ruh/mati)
11.	Pocung	4	12u, 6a, 8i, 12a	Sembrana, pitutur (jasad dikafani/dikubur)

Tuladha Analisis Tembang Mijil

Teks Tembang Mijil

Gatra (Larik)	Guru Wilangan	Guru Lagu
1. Urip kudu eling mrang gusti,	10	i
2. Adoh tindak nistho,	6	o
3. Gedheke amal sarto imane,	10	e
4. Kudu ikhlas lan narimo yekti,	10	i
5. Gemi lan setiti,	6	i
6. Legowo ing ndriyo.	6	o

(Cathetan: Tembang ing dhuwur wis cocok karo Paugeran Mijil: 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u/o).

1. Tegese Tembang (Terjemahan)
2. Urip kudu eling mrang gusti,

Urip (manungsa) kudu tansah eling marang Gusti Allah (utawa Sang Pencipta).

2. Adoh tindak nistho,

Njaluk supaya ngadohi tumindak utawa laku sing ala/hina.

3. Gedheke amal sarto imane,

Kudu ngakeh-akehi nglakoni amal (kebaikan) lan kuwatake imane (keyakinan).

4. Kudu ikhlas lan narimo yekti,

Kudu ikhlas lan gelem narima (menerima) apa wae kahanan sing nyata (takdir).

5. Gemi lan setiti,

Kudu gemi (irit/ora boros) lan setiti (teliti, ngati-ati, lan waspada).

6. Legowo ing ndriyo.

Duwe rasa legawa (ikhlas, rela) ing jero ati (batin).

Piwulang Moral (Pesan Moral)

Tembang Mijil iki menehi pitutur utawa piwulang marang manungsa sing lagi miwiti urip (kaya sawise lair/mijil) supaya uripe migunani:

1. Dhasar Iman lan Takwa: Pesen paling utama yaiku manungsa kudu ngemot urip kanthi eling marang Gusti, amarga eling marang Gusti iku dadi dhasar kabecikan.
2. Rukun Iman lan Amal: Tumindak becik (amal) kudu diiringi kuwatir iman lan ngadohi tumindak ala (nistha).
3. Nrimo lan Ikhlas: Manungsa diajari supaya ikhlas lan narima (menerima dengan lapang dada) ing saben kahanan, ora gampang ngersula (mengeluh).
4. Urip Ngati-ati: Kudu gemi (ngirit/ngatur bandha) lan setiti (ngati-ati ing tumindak lan ngomong), amarga urip iku kebak pacoban.